ESKİ ÇAĞLARDA TÜRKİYE VE ÇEVRESİ
A. Eskiçağlarda Türkiye
Türkiye tarihin ilk dönemlerinden itibaren yerleşime tercih edilen bir ülke olmuştur. Bunun nedenlerini şöyle sıralayabiliriz:
• İklim koşullarının iyi olması
• Verimli otlak ve topraklara sahip olması
• Asya ile Avrupa arasında bir köprü görevi görmesi ( Ulaşım ve Ticaret yolları üzerinde bulunması)
• Yer altı ve yer üstü kaynaklarının zengin olması
• Anadolu doğu ile batı dünyalarının ilişkileri açısından önemli bir konuma ve katkıya sahip olmuştur. Bu nedenle Anadolu’ya MEDENİYETLER BEŞİĞİ denilmiştir.
Anadolu’nun bu özelliği bölgede,
-Kültürler arası etkileşimin olmasına.
-Ticaretin gelişmesine.
-İstilaların yaşanmasına.
-Uygarlıkların gelişmesine ortam hazırlamıştır.
1. TÜRKİYE'NİN TARİH ÖNCESİ DEVİRLERİNİ AYDINLATAN MERKEZLER :
a- Anadolu’da Yontma Taş Devri :
Antalya yakınlarındaki Karain, Beldibi ve Belbaşı mağaraları , Gaziantep yakınındaki Dülük, Antalya Mağaracık bu dönemin önemli merkezleridir.
* Karain mağarasında Neanderthal neslinden bir çocuğun dişi bir kafatası bulunmuştur.
b- Anadolu’da Cilalı Taş Devri :
Diyarbakır -Çayönü, Konya- Çatalhöyük bu dönem yerleşimlerindendir. Çayönü, çağımızın sosyal ve ekonomik düzeninin temelini oluşturan Cilalı Taş Devrinin en önemli merkezlerinden biridir. Gelişmiş köy yerleşmesi görülür.( Buğday,Nohut,Mercimek,Bezelye yetiştirilmiş, Koyun,Köpek,Keçi,Sığır yetiştirilmiştir.)
Konya, Çumra ilçesinin yakınlarında bulunan Çatalhöyük , İnsanlık tarihinin ilk şehir yerleşkesi olarak kabul edilmektedir.
* Yapılmış olan Hasan Dağı ve Çatalhöyük resmi bir kenti çevresiyle gösteren en eski şehir tasvir ve en eski şehir planıdır.
c- Anadolu’da Bakır Taş Devri :
Burdur-Hacılar, Konya-Canhasan, Denizli-Beycesultan, İç Anadolu’da Güllücek, Van-Tilkitepe önemli yerleşimlerdendir.Bunların dışında , Eski Tunç Devri olarak adlandırılan dönemde Çanakkale-Truva, Yozgat-Alişar, Çorum – Alacahöyük bu dönemin birer medeniyet merkezleridir.Truva’da dokuz kat, Alişar ve Alacahöyük ‘te beşer kat kültür tabakalarına rastlanmıştır.
Alacahöyük ’ de M.Ö 2500 yıllarına ait bulunan kılıç,dünyanın en eski kılıçı olarak kabul edilmiştir.Ancak 1996 yılında Malatya Aslantepe kazı bölgesinde M.Ö 3300-3000 yıllarına ait kılıçlar bulunması mevcut bilgilerimizi değiştirmiştir.
NOT:Yeni belgeler ortaya çıktıkça mevcut bilgilerinin yeniden değerlendirilmesini gerekliğini ortaya koymaktadır. Orta Anadolu’da oluşturulan bu çok yüksek medeniyeti Hatti adındaki kavim oluşturmuştur. Anadolu M.Ö. 2000 yıllarında kuzeydoğu’dan gelen göç dalgasına uğramış ve etnik yapısı değişmeye başlamıştır. Bu dönemde Asur lu’lar Anadolu’da ticari amaçlı pazaryerleri kurmuşlardır.( Karum) Bunlardan Kaniş (Kültepe ) te bulunan 10.000 civarındaki kil tabletle birlikte Anadolu yazılı döneme geçiş yapmıştır.
Anadolu’nun yazılı döneme geçişini sağlayan uygarlık Asurlulardır.
2. M.Ö. 2. BİN M.Ö. 6. YÜZYILA KADAR TÜRKİYE :
Bu dönemde Anadolu’da ; Hitit, Frig, Lidya, Urartu,İyon uygarlıkları görülür.
a- HİTİTLER ( M.Ö. 1700 – MÖ.1200 Frigler ,kalıntılarına MÖ.700 Asurlular son verdi)
• MÖ.II bin yıllarında Anadolu’ya muhtemelen Kafkaslardan gelerek ,Hattilerle kaynaşmışlar ve Kızılırmak yayı çevresine yerleşmişlerdir.Hititlerin tarihi eski devlet,yeni devlet ve geç hitit şehir devletleri olmak üzere üçe ayrılır.
• Anadolu uygarlığının ilk yaratıcıları ve ilk İmparatorluk kuranlarıdır.
• Başkentleri Hattuşaş (Boğazköy), kurucuları I.Hattuşil’dir.
• Bu dönemin en önemli olayı Suriye egemenliği için Mısırlı’larla savaşmalarıdır. Tarihin bilinen ilk meydan savaşını ( M.Ö1296) ve bunun sonunda
• Tarihin bilinen ilk yazılı antlaşması olan Kadeş antlaşmasını (M.Ö1280) imzalamışlardır.Antlaşmanın yazılı olması devletler arası ilişkilerin belirginleşmesini sağlamıştır.
• Hititlere , Ege göçleri sonucu Frigler ve kalıntılarına Asurlular son vermiştir.
Kültür ve Medeniyetleri :
• Yönetimin başında Kral bulunurdu. * Ancak kral ülkenin tek hakimi değildi. Pankuş denilen soyluların oluşturduğu bir meclis vardı. Tarihin bilinen ve Anadolu’da görülen ilk meclisidir.Meşrutiyet yönetimi vardı ama halkın tamamı yönetime katılamazdı.
• Hitit krallığı ilk devirlerde küçük beyliklerin birleşmesinden oluşan feodal bir devletti.yeni krallık döneminde beylikler kaldırılmış yerlerine merkezden valiler gönderilmiştir.Bu durum merkezi otoritenin güçlenmesini sağlamıştır.
• Büyük Kral, aynı zamanda başkomutan ve baş yargıçtı .Böylece hükümdar tüm yetkileri kendisinde toplayarak merkezi otoriteyi elinde tutarak güçlenmiştir.Krallık babadan oğula geçerdi. Büyük kral’a Tabarna, kraliçeye Tavananna denirdi. Tavananna dini törenlere ve bayramlara başkanlık eder, kral savaşa gittiğinde ülkeyi yönetirdi.
• Çok Tanrılı din anlayışına sahiptiler. * Anadolu’daki diğer kavimlerin ve komşu ülkelerin tanrılarını benimsemişlerdir.Bu nedenle Hitit ülkesine “Bin Tanrı İli” ya da “Bin tanrılı Hititler” denilmiştir.Bu durum Hititlerin inançlar konusunda hoşgörülü olduklarını göstermektedir.
• Hititlerde halk , hürler-yanaşmalar (yarı hürler)-namralar-köleler olarak sınıflara ayrılmıştı.* Kölelerin mülkiyet hakkı vardı.
• Halkın çoğunluğunu köylüler,zanaatkarlar ve tüccarlar oluşturmaktaydı.
• Hititlerde Ataerkil aile düzeni kurulmuştur.
• Hitiler hukuk alanında Sümerlerden etkilenmişlerdir.İlave düzenlemeler yaparak kullanmışlar.Hititlerde medeni hukukun gelişmesi:
-Toplumsal yaşamın geliştiğini.
-Kişisel hakların korunmasına önem verildiğine.
-Toplumsal yaşamın korunmasına çalışıldığını göstermektedir.
• Kanunları daha insancıldı. Genellikle Tazminata yöneliktir. * Ölüm cezası sadece kölelere verilirdi. Hititlerde ölüm cezası sadece devlete baş kaldıranlara uygulanırdı.Bu da merkezi otoriteyi ve birliği korumaya önem verdiklerini gösterir.
NOT:Hititler kanunları yazılı hale getirerek aynı suça farklı ceza verilmesini engellemişlerdir.
• Ekonomilerinin temeli tarım ve hayvancılığa dayalıdır.
• Topraklar tanrıların ve kralın malı kabul edilirdi.
• Madencilik sanatı gelişmiştir. ( Demir,bakır,gümüş işlenen madenlerdir)
• Hititler hem çivi yazısını hem de resim yazısını (özellikle taş anıtlar üzerinde) kullandılar.
• Tarihi olayları yıl yıl “Anal” denilen yıllıklara yazarlardı. Anallar tanrılara hesap vermek adına yazıldığından doğru kaynaklar olarak kabul edilir. Bu nedenle Anadolu tarihinin aydınlatılmasında en önemli kaynaklardandır.
• Mimarlık ,Heykelcilik ve Kabartma sanatı gelişmiştir.( Yazılı kaya ve İvriz kabartmaları örnektir)
• Hititlerde eli silah tutan her erkek asker sayılırdı.Zamanla istilalar ve göçler sonucunda İmparatorluk döneminde daimi ordu kurulmuştur.Ücretli askerlerde kullanılarak uzun süre yaşamışlardır.
b- FRİGYALILAR ( MÖ.800 – MÖ. 676 )
• Hint – Avrupa asıllı kavimdirler. Kafileler halinde Trakya üzerinden Orta Anadolu’ya gelmişlerdir.
• Sakarya Irmağı vadisine yerleştiler.Başkentleri “Gordion” dur.
• Tüm krallarına “Midas” denilir.
• Kral Midas zamanında Kafkaslardan gelen Kimmerler tarafından yıkıldılar.( Midas yenilgiyi hazmedememiş ve üzüntüsünden kendisini öldürmüştür.)
Kültür ve Medeniyetleri :
• Geniş yetkilere sahip Krallar tarafından yönetilmişlerdir.
• Çok tanrılı din inanışı vardır.En önemli tanrıları bir tabiat tanrısı olan toprak ve bereket tanrıçası“ Kibele” idi. Bu durum İlk çağda toplumların yaşam koşullarının dinsel inanışlarını etkilediğini göstermektedir.
• Ekonomilerinin temeli Tarım ‘ a dayalıdır. Özellikle köylü ve çiftçi ülkesidir.Bu nedenle yasalarında tarımı koruyucu maddelere yer vermişlerdir.( Öküz öldüren ya da Saban kıranın cezası ölümdür)
• Maden işçiliği, taş işçiliği, tahta işçiliği, halı ve kilim dokuma sanatında gelişmişlerdir. * Dünyaca ünlü halı ve kilim dokumalarına “Tapetes” denilir.
LİDYALILAR ( MÖ.687 – MÖ.546) :
• Hint-Avrupalı kavimdirler. Gediz ve Büyük Menderes nehirleri arasına yerleşmişlerdir.
• Kral Giges (Gyges) önderliğinde güçlü bir devlet haline geldiler.
• Başkentleri Salihli yakınlarındaki “Sardes ( Sard)” dır.
• Lidyalılar’a Persler son vermiştir.
Kültür ve Medeniyetleri :
• Krallıkla yönetilmişlerdir.
• Çok tanrılı din inanışına sahiptirler. Kral ve Asilleri yığma toprak tepeler ( Tümülüs) altındaki odalara gömmüşlerdir.
• Ekonomilerinin temeli Ticarete dayalıydı. Mezopotamya’da Ninova’dan başlayıp, Sard üzerinden Efes’e kadar giden ticaret yolu olan Kral yolu’nu , kral Giges zamanında açmışlardır.
• Mezopotamyalılarla, Asurlularla, İyonlarla, Mısırlılar’la ticaret yapmışlardır.
• Kral Giges doğuda Asurlular, batıda İyonlarla iyi geçinmiş, iki ülke arasında Anadolu’nun transit olmasını sağlamıştır.
• Fenike alfabesinden esinlenerek oluşturdukları Alfabe yi kullanmışlardır.
• Uygarlığa en önemli katkıları Para’ yı bulup kullanmış olmalarıdır. Böylece değiş-tokuşa dayalı ticari ilişkiler, para ile daha çok gelişmiş ve hızlanmıştır. Doğu ve batı ticaretinin gelişmesini sağlamışlardır.
• Kral Krezüs ordu’ya fazla önem vermemiş,her şeyi para ile çözeceği düşüncesiyle milli bir ordu oluşturmamış,ücretli askerlerden oluşan bir ordu oluşturmuştur. Bu da yıkılış sebeplerinin en önemlisidir.
• Yunan uygarlığının etkisi altında kalmışlardır.
• Ticaret,dokumacılık,deri işleme,çömlek,maden işleme sanatlarında gelişmişlerdir.
URARTULAR ( MÖ. 900 – MÖ. 600) :
• Van gölü ve çevresi merkez olarak geniş sınırlara ulaşan bir devlet kurmuşlardır.
• Başkentleri Tuşpa ( Van ) dır.
• Medler ve İskitler son vermiştir.
Kültür ve Medeniyetleri :
• Krallıkla yönetilirdi.
• Ülke eyaletlere ayrılmıştı. Eyaletlerin başında merkezden atanan ve “En-nam “denilen valiler bulunurdu.
• Çok tanrılı din inanışına sahiptiler.En önemli tanrıları savaş tanrısı olan “ Haldi” idi. Ahiret hayatına inanmışlar ve bu yüzden mezarlarını ev ve oda şeklinde yapmışlardır.
• Ekonominin temeli hayvancılığa dayanıyordu.Madencilikte en ileri seviyede idiler.
• Rahipler ,soylular ve askerler ayrıcalıklı sınıftır.
• Dilleri eklemeli dil gurubundandır.
• Çivi yazısı ve resim yazısı kullanmışlardır.
• Mimarlıkta çok gelişmişlerdir.Van kalesi,Çuvaş tepe,Erzincan’da Altın tepe Urartulardan günümüze kalmış en önemli kalelerdir.
• Su kanalları açmışlar, kaya mimarisinde , madencilik sanatında gelişmişlerdir.
İYONYALILAR ( MÖ.1050 – MÖ. 546)
• Yunanistan’ın “Dor” lar tarafından işgali üzerine, batı Anadolu’ya göç eden Aka ‘lar tarafından kurulmuştur.
• Batı Anadolu’nun eski halklarından Karyalılarla karışıp,kaynaşmışlar Polis denilen şehir devletleri kurmuşlardır.Bunların en önemlileri Efes,Foça,İzmir ve Milet’tir.
• Pers istilasıyla birlikte önemlerini kaybettiler.
Kültür ve Medeniyetleri :
• Şehir devletleri halinde siyasi yapı görülür.Şehirler önce krallar sonra asiller ve sonra da demokratik şehir meclisleri tarafından yönetilmiştir. İyon şehirlerinde farklı kralların olması ülkede siyasi birliğin olmadığını gösterir.
• Çok tanrılı din inanışına sahiptirler.
• Güçlü askeri ve deniz filolarıyla Kuzey Ege, Marmara denizi çevresi,Karadeniz’de kendilerine bağlı pek çok ticari amaçlı koloniler kurmuşlardır. İlk çağda hem denizde hem karada koloniler kurmuşlardır.
• Kolonicilik alanında Fenikeliler,İyonyalılar ,Yunanlılar ve Asurlular meşhur medeniyetlerdir.kolonicilikle uğrasan medeniyetler yeni kaynaklar elde ederek zenginleşmişler ve ülkelerini kalkındırmışlardır.
TANIM:Bir devletin ekonomik ,siyasal ve sosyal nedenlerden dolayı ,kendi sınırları dışında ele geçirip yönelttiği ülkeye ve topraklara Koloni denir.
• Fenikelilerden aldıkları alfabeyi kullandılar.
• İyonlar Anadolu medeniyetlerinin en gelişmiş olanıdır.Bunun nedenleri ; Özgür düşünceye inanmaları,Anadolu kültüründen yararlanmaları (Özellikle Hitit ), maddi durumlarının iyi olması , kuruldukları bölgenin ön-Asya ticaret yollarının bitiş noktasında olmasından dış dünyayı tanımalarıdır.
• İyon şehir devletlerinin dünya tarihindeki önemi , özgür düşünce ve bilimin ilk önce burada doğmuş olmasıdır.
• Matematikte ;Tales ve Pisagor, Tıp ta ; Hipokrat, Felsefe’de ; Diyojen ,Anaksimenes ve Anaksimandros, Tarih te ; Herodot önemli bilim adamlarıdır.
• Mimari, heykelcilik alanlarında çok gelişmişlerdir. En ünlü kalıntıları Efes Artemis Tapınağıdır.
• Ekonomilerinin temeli Ticaret’e dayanır.
ANADOLU’DA SOSYAL HAYAT:
Anadolu uygarlıklarında halk çeşitli sınıflara ayrılmış;toplum soylular,rahipler,askerler ,memurlar,tüccarlar ve köylülerden oluşmuştur.
Anadolu uygarlıklarında en üst sınıfı kral ailesine bağlı soylular oluşturuyordu.Soylular geniş topraklara sahiptiler ve yüksek devlet makamına getiriliyorlardı.Bu durum halk arasında eşitsizliğin bulunduğuna kanıt olarak gösterilebilir.Anadolu’da kölelerin bazı hakları vardı.Mal ve Mülk sahibi olabiliyorlar,bedel ödeyerek hürler sınıfına geçebiliyorlardı.Bu durum Anadolu’da katı bir sınıf ayrımının olmadığını göstermektedir.Anadolu’da kişilerin statüsünün belirlenmesinde ekonomik durumunun önemli bir rol oynadığı da görülmektedir.Ticaretle uğraşan Lidya’da Tüccarların,tarım ülkesi olan Frigya’da büyük toprak sahiplerinin yönetimde etkili olmaları bu durumun kanıtları arasındadır.
Rahiplik onurlu bir meslek sayılmış,genellikle bu makama prensler getirilmiştir.Bu durum devletin dini kontrolü altına tuttuğunun bir kanıtıdır.Anadolu’da rahipler ,Mısırda olduğu gibi güç kazanamamışlardır.Bu da Anadolu’da dinin sosyal hayatta Mısır’daki kadar etkili olmadığını göstermektedir.
________________________________________
M.Ö. 6. YÜZYILDAN M.S. 11. YÜZYILA KADAR TÜRKİYE
Bu dönemde Anadolu’ya Pers,İskender,Roma ve Bizans İmparatorlukları egemen olmuştur.
PERS İMPARATORLUĞU DÖNEMİ
• Medler ve Persler kuzeybatı İran’a Kafkaslar yoluyla gelmişlerdir.
• Anadolu’da Kızılırmak ‘a kadar ilerlemiş olan Medler e Persler son vererek (MÖ.550), güçlü bir İmparatorluk kurmuşlar MÖ.546 ‘da Lidyalılara son vermişler ve Anadolu’yu egemenliklerine almışlardır.
• Sınırları doğuda Hindistan ve Orta Asya’ya , batıda Trakya’ya ,kuzeyda Kafkasya’ya güneyde Basra körfezi ve Mısır’a kadar uzanmıştır.
• Perslere MÖ.333’te İssos savaşıyla Büyük İskender son vermiştir.
Kültür ve Medeniyetleri :
• İmparatorluktu.İmparatorluğun başında “Ülkeler Kralı” veya “Krallar kralı” sayılan bir hükümdar bulunurdu.
• Pers İmparatorluğu birçok geniş vergi bölgesine (Eyalet – Satraplık) ayrılmıştır. Satraplıkların (Eyaletlerin )başında merkezden atanan ve kralın vekili sayılan asker valiler (Satrap) bulunurdu.
• Askerliğe önem vermişler devamlı ordu kurmuşlardır.
• Dinleri , iyilikle-kötülüğün mücadelesi olan Zerdüşt dinidir. Temizliğin temsilcisi kabul ettikleri ateşi “Ateşgede” denilen tapınaklarda sürekli yakarlardı. * Zerdüştlük, Hindistan,Suriye,Anadolu ve Mısır’da da etkili olmuştur.
• Perslerin Ön-Asya’ ya egemen olmaları, barış ve huzuru sağlamış ve Ticareti canlandırmıştır. Ticaretin gelişmesi için düzenli yollar ve düzenli posta teşkilatları kurmuşlardır.
• Bütün İmparatorluk sınırları içinde tek para uygulaması yapmışlardır.
• Çivi yazısı kullanmışlardır.
• Persler Anadolu uygarlıklarına nazaran kültürel açıdan daha düşük düzeyde idiler.Bu nedenle Anadolu’da kültürel yönden etkili olamamışlardır.Mezopotamya,Anadolu,Mısır ve Yunan sanatlarından etkilenmişlerdir.
BÜYÜK İSKENDER İMPARATORLUĞU VE HELLEN DÖNEMİ
• M.Ö. 7. Yüzyılda Yunanistan’ın kuzeyinde kurulan Makedonya devleti 2,Filip zamanında Yunanistan’ın tamamını ele geçirerek helen birliğini kurdu.2,Filip’in ölümü üzerine yerine oğlu İskender geçti.
• Makedonya kralı Büyük İskender’in Asya seferi ile başlayan ve yaklaşık 300 yıl süren döneme “Hellenistik dönem” , bu dönemde doğu-batı kültür kaynaşmasıyla oluşan medeniyete de “Hellenistik medeniyet” denilir.
• Büyük İskender MÖ.334’te Anadolu’ya geçerek Persleri yenilgiye uğratmış, İyon şehir devletlerini özgürlüklerine kavuşturmuştur.Suriye üzerinden Mısır’a, İran üzerinden Hindistan’a kadar gitmiştir.
• Not: Büyük İskender , Persleri; Granikos ,İssos, Gavgamela savaşlarıyla üç kez yenilgiye uğratmıştır.
• İskender’in ölümü üzerine Makedonya, Mısır ve Asya krallıkları kurulmuştur.
• Anadolu’da kurulan başlıca Hellen krallıkları : Bergama Krallığı, Bitinya Krallığı ( Kocaeli yarımadası çevresinde), Pontus Krallığı ( Karadeniz kıyılarında) , Kommagene Krallığı ( Nemrut dağında ) .
• Hellenistik krallıklar ’a Roma İmparatorluğu son vermiştir.
Kültür ve Medeniyet :
• Hellenistik medeniyetin merkezi Anadolu’dur. Bergama,Efes ve Milet dünyanın başlıca kültür merkezi haline gelmiştir.
• İskenderiye ve Bergama’da Kütüphaneler kurulmuş.200 000 kitaba sahipti.
• İskenderiye,Antakya ve Bergama’da büyük saraylar yapılmıştır.
• İskenderiye feneri dünyanın yedi harikasından biri kabul edilmiştir.
• Heykeltıraşlık sanatının en önemli örnekleri Bergama Zeus Sunağının kabartmaları ve “İskender Lahdi” ,Nike (Zafer Tanrıçası),Afrodit dir.
• Mısır’da İskenderiye şehrini, Büyük İskender kurmuştur.
• Ülke yönetimi Perslerdeki gibi satraplıklar (Eyalet) şeklindedir.
• Bu dönemde en çok pozitif ve deneysel bilimlerde gelişmeler olmuştur. Bergamalılar PARŞÖMEN KAGIDINI icat etmişlerdir.Bu sayede bir çok eser günümüze kadar gelmiştir.
• İskender,hocası Aristo’nun etkisinde kalmış ve bilime büyük destek vermiştir.
• Hellenistik medeniyet ,İslam medeniyetinin doğmasında çok etkili olmuştur.
ROMA İMPARATORLUĞU DÖNEMİ
M.Ö 753 Yılında İtalya’da kurulan Roma başlangıçta krallıkla yönetilmiş.M.Ö 6.Yüzyılın sonunda aristokratik cumhuriyete geçilmiş.M.Ö 1.Yüzyılda ise imparatorluk devri başlamıştır.
MÖ.133 ‘te Bergama Krallığına son veren Romalılar yaklaşık 100 yıllık bir
mücadeleden sonra Anadolu’ya egemen oldular.
• Bu dönemde Anadolu’da bazı şehirler büyümüş ve gelişmiştir.( Antakya,İzmit, İstanbul,İznik )
• MS.1 ve 2. yy.da Anadolu kentleri o dönemin en zengin ve en önemli sanat merkezleri arasında yer almıştır. (Bergama,Efes,Afrodisyas,Perge,Side,Aspendos,Antakya)
• İstanbul’da Bozdoğan Su Kemeri, Çemberlitaş, Ankara’da Avgustus tapınağı,Roma Hamamı, Antalya’da Aspendos tiyatrosu bu dönemden kalan kalıntılardır.
ROMA UYGARLIĞI
• Roma kenti Latinler tarafından kurulmuştur.
• MÖ.30 ile MS.395 tarihleri arası “Roma Çağı” olarak adlandırılmaktadır. Bu dönemde Roma,Akdeniz havzasının tek, siyasal,askeri,ekonomik,ticari gücüdür.
• Roma egemenliğini kabul eden şehirler Roma’ya ; a-Dostluk antlaşması b- İttifak antlaşması c- Uyrukluk antlaşması ile bağlanmışlardır.
• Roma siyasi tarihi ; a- Krallık b- Cumhuriyet c- İmparatorluk olarak üç dönemden oluşur.
• Krallık döneminde kralı “Senato” denilen ihtiyarlar meclisi teklif eder,” Kuria” denilen halk meclisi kabul ederdi.Cumhuriyet döneminde Senato’nun seçtiği iki konsül bir yıl süreyle kralın yetkilerine sahip olarak ülkeyi yönetirlerdi.Bunalım dönemlerinde ise “Diktatör” denilen bir kişi geniş yetkilerle 6 ay için başa geçirilirdi.Meclisler İmparatorluk döneminde de varlıklarını sürdürmüşler ancak eski yetkilerini ve etkilerini kaybetmişlerdir.
• Hz. İsa , Avgustus döneminde Filistin’de Nasıra kasabasında doğmuştur.Tek tanrılı din inancı olan Hristiyanlığı yaymaya başladı.Sağlığında ona 12 kişi inanmıştır. Bunlara 12 Havariler denilir.Bunlardan özellikle Sen Piyer ve Sen Pol hristiyanlığın yayılması ve kurulmasında etkili rol oynamışlardır. Kudüslüler’in İsa’yı şikayet etmeleri üzerine İsa çarmıha gerilerek öldürülmüştür.
• Romalılar kölelerin ve fakirlerin dini olarak gördükleri hristiyanlığı önce yasaklamışlar, İmparator Konstantinus zamanında “Milano Fermanı “(MS.313) ile serbest bırakmışlar, İmparator Büyük Teodosius (379-395) zamanında resmi din ilan etmişlerdir.
• Roma İmparatorluğu Kavimler göçünün etkisiyle 395 te batı ve doğu olarak ikiye ayrılmış, 476’da Batı Roma, 1453 ‘te Doğu Roma (Bizans)İmp.sona ermiştir.
• Roma’da halk ; a- Patriciler : Tam vatandaşlık hukukuna sahip,geniş toprakları olan,mecliste oy kullanma hakkına sahip soylu sınıf b- Plebler : Ticaret mülkiyet gibi bazı haklara sahip olup,askere alınmaz ve oy kullanamazlardı. c- Yanaşmalar : Çeşitli nedenlerden dolayı hukukunun bir bölümünü kaybeden sınıftı.Bir ailenin yanına yanaşırlar ve onların hizmetlerini görürlerdi. d- Köleler : Hiçbir hakkı olmayanlar olarak sınıflara ayrılmıştı.
• Yönetim patricilerin elinde idi.Pleplerin hiçbir siyasi hakkı yoktu.Zamanla güçlenen plepler,patricilerle mücadeleye başladılar,uzun Mücadele sonunda 12 LEVHA KANUNLARI yapılarak pleplere bazı haklar verildi.Ancak plepler bununla yetinmediler ve mücadeleye devam ederek yeni haklar elde ettiler.Sınıflar arasındaki bu mücadele sonucunda Avrupa hukukunun temelini oluşturan ROMA HUKUKU ortaya çıktı.
• Mısırlıların içat ettiği Güneş Takvimini bugünkü şekline kavuşturarak Miladi takvimi yapmışlardır.
• Fenike alfabesini geliştirerek Latin Alfabesini ortaya çıkarmışlardır.
• Mimarlıkta olgunlaşarak ilk sivil mimari örnekleri verdiler.
FENİKELİLER ( MÖ.2000 – MÖ.8.YY.) :
• Lübnan dağları ile Akdeniz arasında kalan dar kıyı bölgesinde yaşamışlardır.Kendilerine kıyı Kenanileri demişlerdir.
• Asur, Babil ve Perslerin egemenliği altına girmişlerdir.
Kültür ve Medeniyetleri :
• Biblos, Sidon ( Sayda), Tir ( Sur ) gibi şehirler kurmuşlardır. Şehir devletleri halindeki siyasi yapı, Sayda ve Sur’ların diğer siteleri egemenliklerine alması şeklinde devam etmiştir.
• Yaşadıkları yer tarım ve hayvancılığa uygun olmadığı için Ekonomilerinin temeli Ticarete dayanır. Özellikle Akdeniz ticaretinden önemli gelir elde ettiler.
• Ticari faaliyetleriyle,Ön-Asya ve doğu kültürünü Akdeniz havzasına tanıtmışlardır. Doğu-batı uygarlıkları arasında kültürel alış verişi sağlamışlardır.
• Akdeniz’de çok sayıda Koloni kurmuşlardır.Bunların en ünlüleri Afrika’nın kuzeyindeki “Kartaca” ile İspanya’nın güneyindeki “Gades” tir. Kolonilerini sadece ticari düşündüklerinden ellerinde fazla tutamamışlardır.(Onlar için savaşmamışlardır)
• Uygarlığa en önemli katkıları Alfabeyi bulmalarıdır.Bu yazıyı Anadolu ve Ege’ye getirmişler bugünkü Latin alfabesinin ortaya çıkmasında etkili olmuşlardır.
İBRANİLER :
• Sami ırkından olup, uzun zaman göçebe yaşamışlar, sonunda Filistin’e gelip yerleşmişlerdir.
• Gerçek bir devlete Hz.Davut zamanında kavuşmuşlardır.
• Hz.Süleyman’ın ölümünden sonra kuzeyde İsrail devleti, güneyde Yahudi ( Yuda ) devletleri olarak ikiye ayrıldılar. İsrail devletine Asurlular,Yahudi devletine ise Babilliler son vermiştir. Romalılar tarafından dünyanın çeşitli yerlerine sürgün edilmiştir.
Kültür ve Medeniyetleri :
• Tarihin ilk tek tanrılı din inancına sahip olmuşlardır. Ancak bu dinin sadece kendi kavimlerine indiğine inanmalarından dolayı bu dini yayma gereği duymamışlar bu nedenle dinleri evrenselleşememiştir.
• Dini inançları etrafında meydana getirdikleri milli tarihleri ile dağılıp yok olmaktan kurtulmuşlar II.Dünya savaşından sonra bugünkü İsrail devletini kurmuşlardır.
• Peygamberleri “Hz.Musa” , kitapları “Tevrat “ dır. Allah’a “ Yahova “ demişlerdir.
• Sanat eserlerinin en önemlisi Hz.Süleyman zamanında Kudüs’te yapılan “Süleyman Mabedi”( Mescid-i Aksa) dir. Bugünkü Musevilerin atalarıdırlar.
Yahova’nın Musa’ya verdiği 10 Emir : 1- İsrailoğullarını esaretten kurtaran Yahova’dan başkasına ibadet etmeyeceksin 2- Put yapılmayacak ve Putlara tapılmayacak 3- Kendini büyümseyip Yahova adını almayacaksın 4- Cumartesi günü istirahet (Dinlenme) günü olarak takdis edilecek 5- Anaya,babaya hürmet edilecek 6- İnsan öldürülmeyecek 7- Zina edilmeyecek 8- Hırsızlık yapılmayacak 9- Kimse aleyhine yalan yere şahitlik edilmeyecek 10- Kimsenin evine,karısına,köle ve cariyesine,öküzüne,eşeğine… hiçbir şeyine göz dikilmeyecek.
ÇİN UYGARLIĞI:Son dönemlerde yapılan araştırmalar Çin’de ilk uygarlığın Orta Asya’dan gelen topluluklar tarafından gerçekleştirildiğini göstermiştir.Çin’in bilinen tarihi M.Ö 11. yüzyıldan itibaren başlar.
Çin birbiri ardına göreve gelen hanedanlar tarafından yönetilmiştir.Çin’de halk asiller ve köylüler olarak ikiye ayrılmıştır.Köylüler özgür değillerdi ve asiller için çalışıyorlardı.
Çin’de Lao-çe ve Konfiçyüs adlı filozofların dini ilkeleri yayılmış sonraki dönemlerde Çinliler Budizm’i benimsemişlerdir.
Çinliler kendilerine özgü bir yazı kullanmışlar.Barut.pusula ,kağıt,Matbaa ve Mürekkebi icat ederek dünya medeniyetinin gelişmesine katkıda bulunmuşlardır.İpek böceğinden ipek elde ederek Çin’den Avrupa’ya kadar uzanan ipek yolunun kurulmasını ve ticaretin yaygınlaşmasını sağlamışlardır.Porselencilikte gelişmiştir.
HİNT UYGARLIĞI:Hindistan zengin bir ülke olduğu için sık sık istilalara uğramıştır.Ancak Hindistan’a gelen kavimler güçlü devletler kuramamışlardır.Kısa sürede yıkılmışlardır.Bu Durumun en önemli nedeni Hindistan’ın insana gevşeklik veren iklimi ve istila hareketleridir.
Hindistan’a yerleşen kavimler birbiriyle kaynaşamamışlar .Bu durumun en önemli nedeni KAST ÖRGÜTÜDÜR. Kast sistemine göre hint halkı meslek gruplarına ayrılmıştır.Buna göre herkes babasının mesleğini sürdürmek zorundaydı ve diğer kastlara mensup kişilerle evlenmesi yasaktı.Bu nedenle Hindistan’da ulus birliği gerçekleşmemiş,kültürel farklılıklar ortadan kaldırılamamıştır.
Hindistan’da brahmanizm,hinduizm,sonraki dönemlerde de Hristiyanlık ve Müslümanlık yayılmıştır.İslamiyet’in eşitlik ilkesi Hindistan’da kast sisteminin zayıflamasında etkili rol oynamıştır.
BİZANS İMPARATORLUĞU DÖNEMİ :
• 395’te Roma İmparatorluğunun ikiye ayrılmasıyla doğu Roma İmparatorluğu olarak kurulmuştur.Başkenti İstanbul’dur.Batı Roma Hıristiyanlığın katolik mezhebini ,Doğu Roma Ortodoks mezhebini kabul etti.Partik kral tarafından şeçiliyordu.
• En parlak zamanı Jüstinyen ( Justiniaus) (527-565) dönemidir.
• Bizans’tan günümüze kalan eserlerin en ünlüsü “Ayasofya” dır. Bunun dışında Aya İrini Kilisesi, Fethiye ve Kariye Camileri, Efes’teki St.John bazilikası, Alahan Manastırı, Yerebatan sarayı, İstanbul surları ve su kemeridir.
• 1048 Pasinler savaşıyla başlayan Anadolu’yu yurt edinme mücadelesi,1071 Malazgirt savaşıyla yoğun bir Türk akınına dönüşmüş, kısa sürede Anadolu nüfusunun çoğunluğu Türkler’in eline geçmiştir. 1453’te Fatih Sultan Mehmet’in İstanbul’u almasıyla Bizans İmparatorluğu sona ermiştir.
________________________________________
ESKİÇAĞLARDA TÜRKİYE'NİN ÇEVRESİNDEKİ KÜLTÜR VE MEDENİYETLER (MEZOPOTAMYA, MISIR VE DİĞER DOĞU AKDENİZ MEDENİYETLERİ)
MEZOPOTAMYA UYGARLIĞI :
• Mezopotamya iki ırmak arası anlamına gelen bir kelimedir. Coğrafi bölge olarak Anadolu’nun güneydoğusundan ,Basra körfezine kadar uzanan Dicle ile Fırat nehirleri arasındaki bölgeyi kapsar. İki nehrin en çok yaklaştıkları yerden aşağısına (Basra Körfezine kadar) Aşağı Mezopotamya, yukarısına ise Yukarı Mezopotamya denilmiştir.
• Mezopotamya da iklim koşullarının iyi olması ve toprakların verimli olması burayı ilk yerleşilen bölgelerden birisi yapmıştır.
• Mezopotamya uygarlığının temelini Sümerler oluşturmuştur.Diğerleri bu uygarlığı daha çok zenginleştirdiler.(Bu yönüyle çeşitli kavimlerin ortak ürünüdür.)
• Mezopotamya uygarlığı egemenlik genişledikçe ve ticari ilişkiler sonucu ön-asya’ya yayılmış ve etkilemiştir.
• Bölgede taşın az bulunmasından dolayı yapılar kerpiç ve tuğladan yapılmış bu nedenle günümüze kadar anıt eser kalmamıştır.
• Mezopotamya’da ; Sümer, Elam, Akad, Babil, Asur devletleri kurulmuştur.
SÜMERLER ( MÖ.3000 – MÖ.2200) :
• Mezopotamya’ya MÖ.3500 ler de gelip yerleşmişlerdir.Dillerinin eklemeli dil gurubundan olması Orta Asya’dan geldikleri savını güçlendirmektedir.
• Mezopotamya’da bataklıkları kurutarak şehir devletleri kurmuşlardır.Bunların en önemlileri Ur,Uruk ,Lagaş, Kiş, Eridu’dur.
• Sümerler’e Elamlılar son vermiştir.
Kültür ve Medeniyetleri :
• Şehir devletleri halinde siyasi yapı görülür.Şehirleri, Ensi ya da Patesi denilen Rahip-Kral’ lar yönetirdi.Teokrasi yani devlet yönetiminde dinin etkili olması şeklinde yönetim tarzları vardı.(Bu tür hükümdarlık anlayışı Ön-Asya ve Mısır’dan Hindistan ve Çin’e kadar devam etmiştir.) başka bir şehre de egemen olursa krallar ‘a“Lugal” ,eğer bir lugal tüm Sümer ülkesine egemen olursa ona da “Lugal Kalma” denirdi.
• Hükümdarlık babadan oğula geçerdi.
• Zengin ve uygarlıkta ileri olmalarından dolayı sürekli saldırıya uğramışlardır.Bu nedenle askerliğe ve ordu’ya önem vermişlerdir.Her erkek asker sayılırdı.Orduları , yaya ve arabalı askerlerden oluşuyordu.
• Tarihin ilk yazılı hukuk kurallları Lagaş şehri kralı “Urukagina” tarafından yapılmıştır. Bu kanunlarla halka çeşitli özgürlükler ve özel mülkiyet hakkı tanınmış,zenginlerin yoksulları ezmesi önlenmeye çalışılmıştır.
• Tarihin ilk hukuk devleti Sümerlerdir. Urukagina kanunları Sümerlerde sosyal devlet anlayışının varlığına kanıt olarak gösterilebilir.Sosyal devlet ,halk arasındaki eşitsizliği gidermeye çalışan,güçsüz ve yoksul sınıflara yardımı görev kabul eden bir anlayıştır.
• Çok tanrılı din inanışına sahiptiler.Tanrılarını insan gibi düşünmüşlerdir.Aradaki fark insanların ölmesi,Tanrıların ölümsüzlüğüdür.Tapınaklarına “Ziggurat” denilirdi. Zigguratlar çok katlı yapılardı.Aynı zamanda Rasathane(Gözlem evi) olarak da kullanılırdı.
• Krallar ve Rahipler üst sınıfı oluşturuyordu. Halk ; Soylular,Hürler ve Köleler olarak üç sınıfa ayrılmıştı.
• Ekonomilerinin temeli Tarım’a dayalıdır. Anadolu,Suriye,Mısır,İran ile ticari ilişkilerde bulunmuşlardır. İlk üretim, ilk tekerlek ve Saban’ın kullanımı Sümerler tarafından yapılmıştır.
• Sümerlerin uygarlığa en önemli katkıları yazıyı bulmalarıdır.Tapınaklara getirilen ürünleri tespit ve kaydetmek için rahipler tarafından kullanılan işaretler zamanla sistemleştirilerek yazıya dönüştürülmüştür.Yazılar üç köşeli bir kalemle ,kil tabletler üzerine yazıldığından bir tarafı ince bir tarafı kalın olduğu için Çivi ‘ ye benzemiş bu nedenle “Çivi yazısı” denilmiştir. Bu yazıyı diğer Mezopotamya uygarlıkları da kullanmıştır.
• NOT:İlk çağda Sümerler yazıyı icat ederek uygarlıkların gelişmesine en önemli katkıyı yapmışlardır.Bu sayede bilgi birikimi sağlanmış,uygarlıklar arasında iletişim ve bilgi aktarımı kolaylaşmıştır.
• Gılgamış Destanı, Tufan Hikayesi ve Yaratılış Manzumesi en önemli edebi eserleridir.
• Matematik, Geometri , Tıp, Astronomi Sümerler’ de temeli atılan ve gelişen bilim dallarıdır.
AKADLAR ( MÖ.2350 – 2150 ) :
• Arap yarımadasından çıkıp Mezopotamya’ya gelip yerleşen Samiler tarafından kurulmuştur.
• Kral Sargon ve Naram-Sin zamanında genişleyerek,Elam,Asur,Doğu Anadolu’nun bir bölümü ve Akdeniz’e kadar uzanan ülkeleri fethettiler.
• Merkezleri “ Agade “ şehridir.
• Akad İmparatorluğu çeşitli kavimlerden kurulmuştur.İç ayaklanmalar ve dış saldırılar Akadları zayıflatmıştır.
• Sümer Uruk prensi Akadlar’a son vermiştir. Daha sonra Mezopotamya Gutilerin egemenliğine girdi.
Kültür ve Medeniyetleri :
• Krallıkla yönetilmişlerdir.
• Tarihin bilinen ilk İmparatorluğunu kral Sargon önderliğinde kurmuşlardır.
• Dünya da ilk kez sürekli ve düzenli orduları oluşturdular.
ELAMLILAR :
• Elam ; Sümer ülkesinin doğusunda Dicle nehrine dökülen Kerha ve Karun ırmaklarının suladığı bölgedir.
• Merkezleri “ Sus “ şehridir.
• Şehir devletleri kurarak,ayrı ayrı prenslikler halinde yaşamışlar, MÖ.3000 yıllarında Sus şehri prensi diğer siteleri yönetimi altına alarak krallık kurmuştur.
• Sümerlerle mücadele etmişler , Akad ve Sümer egemenliğini kabul etmek zorunda kalmışlardır.
Kültür ve Medeniyetleri :
• Uygarlıkları İran bölgesiyle benzerlikler göstermektedir.
• Maden işçiliğinde çok gelişmişlerdir.
BABİLLİLER :
• Arabistan’dan çıkan Samilerin bir kolu olan “ Amurrular ” tarafından kurulmuştur.
• Siyasi tarihleri I.Babil ve II.Babil olarak iki dönemden oluşur.
• I.Babil devletinin en ünlü hükümdarı Hammurabi ‘dir.
• İkinci Babil devletinin en ünlü hükümdarı “ Nabukadnezar “ dır.
• I.Babil devletine Hititler , II.Babil devletine Persler son vermiştir.
Kültür ve Medeniyetleri :
• Hammurabi, devletin gücünü orduya dayamış ve dini devleti, dünya devleti şekline dönüştürmüştür. Böylece ilk “ Mutlak Krallık “kurulmuştur.
• TANIM:Mutlak monarşi veya mutlakiyet:devlet yönetiminde kralların tek başına egemen olduğu ,merkezi otoritenin güçlü olduğu yönetim biçimidir.
• Hammurabi çok sayıda kanun derleyicisi olmuştur. Mezopotamya’da hukuk alanında en geniş kanunları çıkarmıştır. Kendisinden önceki kanunları bir araya getirmiş ve daha sistemli hale getirmiştir.Hammurabi kanunlarına ilk anayasada denilebilir.
• Çok tanrılı din inancına sahiptirler. En büyük tanrıları “ Marduk “tur.
• Ücretli askerlerden oluşan düzenli orduları vardır.
• Mimaride çok gelişmişlerdir. Babil Kulesi ve Babil’in Asma Bahçeleri ( Dünya’nın yedi harikasından biri) sanat şaheserleridir.
• Sümerlerin bulduğu 60 tabanlı matematiği 10 tabanlı’ya dönüştürerek,günümüz matematiğinin temelini oluşturmuşlardır.
ASURLULAR ( MÖ.2000 – MÖ.612 ) :
• Asur ülkesi ; yukarı Mezopotamya’da Dicle ve Büyük Zap ırmağı arasında kuzeyi ve doğusu dağlarla çevrili bölgedir.
• Sümerlerle akraba olan Subariler ve Samilerin karışmasıyla Asurlular oluşmuştur.
• Kral Sargon liderliğinde bağımsız bir devlet kurmuşlardır.
• Anadolu’da Kapadokya’dan İran içlerine kadar, İran körfezi ve Mısır’a kadar sınırlarını genişletmişlerdir.
• En parlak zamanları kral II.Sargon dönemidir.
• Başşehirleri “ Ninova “ dır.
• Asurlular’a Medler ve Babilliler son vermiştir.
Kültür ve Medeniyetleri :
• Daimi ordulara sahiptiler.
• Ön-Asya’da ilk atlı birlikleri oluşturmuşlardır.
• Daha şiddetli cezaları içeren ( Sert ) kanunlar hazırlamışlardır.
• Çivi yazısını kullandılar.
• Çok tanrılı din inancına sahip olup en önemli tanrıları “ Asur “ du.
• Ekonomilerinin temeli ticarete dayanır.
• Asurlular’ın Anadolu uygarlığına en önemli katkıları ticaret yerleri aracılığıyla yazı’yı Anadolu’ya getirmeleridir.Böylece Anadolu yazılı döneme (İlkçağa) geçiş yapmıştır.
________________________________________
MISIR UYGARLIĞI ( MÖ.3000 – MÖ.525 ) :
• Mısır , Afrika’nın kuzeydoğusunda yer alır. Batısı ve güneybatısı çöllerle kaplı olup, hayat damarı “ Nil ” nehridir.
• Mısır uygarlığının başlıca merkezleri Nil vadisinde toplanmıştır.
• Kuzey Mısır’a ; Aşağı Mısır, güney Mısır’a ; Yukarı Mısır denilmiştir. ( Nil nehrinin akışına göre)
• MÖ.4000 yıllarında Suriye ve Filistin üzerinden gelen Asya’lı kavimler tarafından istilaya uğramış, bunların yerli Sami ırkıyla karışmaları sonucu Mısır halkı oluşmuştur.
• Mısır şehir devletlerine Nomos (Nom ) adı verilir. Mısır siyasi tarihi kral Menes’in Nom’ ları birleştirmesiyle başlar.
• Mısır’da sülaleler yönetimi görülmüştür. Sülaleler devri 5 dönemden oluşur ; Eski krallık, Orta Krallık ve Hiksoslar, Yeni krallık, Gerileme devri, Sais Krallığı * Eski , orta ve yeni krallık dönemleri en parlak dönemleridir.
• Mısır Perslerin istilasıyla bağımsızlığını kaybederek Perslerin bir ili olmuş , daha sonra da Büyük İskender’ e bağlanmıştır.
• Hiksoslar’ın, Asurlular’ın ve Perslerin işgallerine uğramıştır.
Kültür ve Medeniyetleri :
• Mısır’ ın etrafının deniz ve çöllerle kaplı olması burayı sık istilalardan korumuş, bu nedenle Mısır Medeniyeti kendi içinde gelişmiştir.Kendi içinde gelişen fakat dışarıyı etkileyen bir özellik görülür.Bu yönüyle diğer medeniyetlerden farklıdır.
• Mısır krallarına “ Firavun “ denilirdi. Tanrı – Kral anlayışı egemendi.Firavunların yetkileri sınırsızdı.Bütün Mısır’ın sahibi sayılırlardı. Mısırlılar, Firavunlarını tanrı’nın oğlu olarak ,yeryüzünde insanlar arasında yaşayan bir tanrı olarak tanırlardı.
• Mısır illere ayrılmıştı.İllerin başında merkeze bağlı Valiler bulunurdu.
• Düzenli bir orduya sahiptiler. Piyade ve savaş arabalı bölümleri bulunurdu.
• Mısırlılar arasında dinsel inançlar çok güçlü idi.Bu nedenle devlet yönetimi ,sosyal hayat,sanat ve bilimin şekillenmesinde dinin büyük etkisi olmuştur. Çok tanrılı bir din inanışına sahiptiler. Yeni Krallık döneminde Firavun 4.Amonifis tek tanrılı bir din yaymaya çalışmış, ancak Amon rahiplerinin karşı çıkmasıyla halkının eski inanışlarını değiştirmeyi başaramamıştır.
• Ölümden sonra yaşam inancı Mısır’da Tıp ve Mimari’yi geliştirmiştir. Ölümden sonra yaşayacaklarına inandıklarından vücutlarının bozulmasını engellemek amacıyla “Mumya “ yapmışlardır. Piramitler ise Firavun mezarlarıdır. Tabiat güçlerini de kutsal kabul eden Mısırlılar tanrılarını hayvan ve insan şeklinde düşünmüşler,bu yüzden inşa ettikleri tapınaklara kullanması için eşya ve yiyecek koymuşlardır.
• Mısır’da halk ; Memurlar ve Katipler – Rahipler – Askerler – Şehirliler ve Köylüler – Köleler olarak sınıflara ayrılmıştır.
• Mısır’da adalet işlerinin düzenli yürütülmesine özen gösterilmiş,ama fazla gelişmemiştir,nedeni Firavunların sınırsız yetkilere sahip olması ve denetimden uzak olmalarının etkili olduğu söylenilebilir.
• Ekonomilerinin temeli tarıma dayalıdır.Bütün Ön-Asya ülkeleriyle ticaret yapmışlardır. Değiş tokuşa dayalı ticari ilişkilerde, zaman zaman ; belli ağırlıkta altın ve gümüş külçeleri – süs eşyası – köleler – hayvanlar da değer ölçüsü olarak kullanılmıştır.
• Mısır da “Hiyeroglif “ denilen “Resim yazısı “ kullanılmıştır. Zamanla bu yazı geişerek 24 harflik bir yazıya dönüşmüştür.Bu da Fenike alfabesine öncülük etmiştir.Mısırlılar kağıt olarak papirüs denilen bir bitkiyi kullanıyorlardı.
• Mısırlılar Nil nehrinin taşma zamanlarını hesaplamışlar, İlk güneş yılına dayalı Takvimi oluşturmuşlardır.
• Tıp, Matematik, Geometri gelişen bilim dallarıdır.
• Sanat’ta Tapınaklar ve Piramitler sanat şaheserlerindendir.En ünlü tapınakları Karnak ve Luksor da bulunan Amon tapınaklarıdır. En ünlü Piramitleri ise dünyanın 7 harikasından biri kabul edilen Keops piramididir.
Mısırlılardan :
Kalbini bilime ver ve onu öz annen gibi sev.
Hiçbir şey bilmek kadar değerli olamaz.
Sadece bilgili bir insan kendi kendini yönetebilir
Bu dünyada gerçek tek bir mutluluk vardır,
o da gündüz kitapları istekle toplamak ve bunları gece okumaktır.
GİRİT UYGARLIĞI: Ege bölgesinin en eski ve en önemli uygarlık merkezi Girit adasıdır.M.Ö 2000 tarihinden itibaren adada şehir devletleri kurulmaya başlamıştır.Şehirlerinin etrafını surlarla çevirmişlerdir.M.Ö. 14000 de akaların ve dorların saldırısı üzerine Girit adası önemini kaybetmiştir.
Giritliler henüz okunamamış bir yazı kullanmışlar ve bu uygarlığın en önemli sanat eserleri saraylardır.
MİKEN UYGARLIĞI:M.Ö 2000 ‘de Yunanistan’a gelen Akaların en önemli uygarlık merkezi Miken şehri olmuştur.Bu nedenle akaların Yunanistan’da gerçekleştirdikleri uygarlığa Miken uygarlığı denir.Miken Kralları bulundukları bölgede birliği sağlayarak topraklarını genişlettiler.Boğazlara egemen olabilmek için Truvalılarla yaptıkları savaş oldukça meşhurdur.Miken uygarlığı M.Ö 1200 yılında Dorlar tarafından yıkılmıştır.
Miken uygarlığı Girit uygarlığından çok etkilenmiştir.
YUNAN UYGARLIĞI: M.Ö. 1200 yılında Yunanistan’a göç eden Dorlar akaların egemenliğine son verdiler.Yunanistan’ın tamamına egemen olan Dorlar polis adı verilen şehir devletleri kurdular.Bu şehir devletleri arasında en önemlileri Atina,İsparta,Korint ve Larissa’dır. Yunanistan M.Ö 4.yüzyılda Makedonya egemenliğine girmiştir.
1-Devlet Yönetimi:Yunanistan’da her şehir bağımsız bir devletti. Yunanlılar özgürlüklerine çok düşkün oldukları için sık sık savaşmışlar ve birbirlerinin egemenliğine girmek istememişlerdir.Bu yüzden Yunanistan’da siyasi birlik kurulamamıştır.
Yunan şehir devletleri önceleri krallıkla yönetiliyordu.Ancak güçlenen asiller birleşerek krallık rejimine son vermişler ve aristokratik cumhuriyet kurmuşlardır.M.Ö 7.yüzyıldan sonra kolonicilik ve ticaretin gelişmesiyle Yunanistan’da soylular ile köylüler arasında ,tüccarlar gemiciler ,sanayiciler ve sanatkarlardan oluşan bir orta sınıf doğdu.Zenginleşen orta sınıf köylüler ile birleşerek siyasal haklara sahip olmak için soylularla mücadele ettiler.Uzun süre bu mücadeleler sonunda asiller başarısız olmuş ve Yunan şehir devletleri bir çoğunda halk egemenliği kurulmuştur.
NOT: Demokrasinin ilk örneği Yunan şehir devletlerinde görülmüştür.
2-Din ve İnanış:Yunanistan’da çok tanrılı din anlayışı vardı.Yunanlılar Anadolu Mezopotamya ve Girit’in tanrılarını benimsemişlerdir. Yunanılar tanrılarını ölümsüz insanlar olarak düşünüyorlar ve onların Olimpos dağında oturduklarına inanıyorlardı.Yunanistan’da din;yönetimin otorite ve baskı aracı olarak kullanılmış,böylece düşünce hayatı sınırlandırılmıştır. Bu da Yunanistan’da felsefenin gelişmesindeki önemli etkenlerden biri olmuştur.Yunanlılar tanrılar adına ilki M.Ö 776 ‘da yapılan ve dört yılda bir tekrarlanan olimpiyat oyunlarını düzenlemişlerdir.
3-Sosyal Hayat:Yunanistan’da halk soylular ,tüccarlar ve sanayiciler,köylüler ve kölelerden oluşuyordu.Yönetimde etkili olan soylular büyük topraklara sahipti.Çok fakir olan köylüler soylulardan aldıkları borçları ödemediklerinde özgürlüklerini kaybediyorlar ve Yunanistan dışına satılıyorlardı.
NOT:Bu gelişmeler Yunanistan’da sınıf farklarının daha çok insanların ekonomik durumuna göre belirlendiğini gösterir.Yunanistan’da zenginleşen kişiler üst sınıflara geçiş yapabiliyorlardı.
Çok sayıda olmalarına ve üretimde asıl gücü oluşturmalarına rağmen köleler hiçbir hakka sahip değillerdi.Rahiplerde doğu uygarlıklarındaki din adamları kadar etkili olamamış ;sadece dini görevleri yerine getiren devlet memurları olarak kalmışlardır.
Yunan şehir devletleri sürekli birbirleri ile savaştıkları için orduya önem vermişler zamanla da donanma kurarak Akdeniz ve Karadeniz’de koloniler elde etmişlerdir.
Ekonomik Hayat:Yunanistan’da tarıma elverişli alan olmadığı için zeytincilik,balıkçılık, ve hayvancılıkla geçimini sağlamaktadır.Ayrıca kolonicilik hareketi ile uzak ülkelerle ticaret yaparak zenginlemişlerdir.Yunanlar kurdukları kolonilere göç ederek yerleşmişler ,ve Yunan kültürünün buralara yayılmasını sağlamışlardır.Yunanlılar kolonilerini ikinci yurtları saymışlar,bu yüzden uzun süre buralara egemen olmayı başarmışlardır.
Hukuk:Yunan hukuk kuralları başlangıçta asillere imtiyazlı,soyluları korumak için düzenlenmişti.Orta sınıfın zenginleşmesinden sonra başlayan mücadeleler sonunda yeni kanunlar getirilmiş ve borç yüzünden kölelik kaldırılmıştır.Daha sonra bütün sınıf farkları ortadan kaldırılmıştır.
Yazı ve Edebiyat: Yunanlılar ticaret faaliyetleri sonucunda Fenikelilerle ilişki kurarak Fenike alfabesini kullanmaya başlamışlardır.
Yunanistan’da en çok gelişen edebi tür destanlar oluşturmuştur.Bunlar arasında Homeros’un İlyada ve Odise destanları çok ünlüdür.Bu destanlar Yunanlılar arasında ulusal birlik duygusunu pekiştirmiş ve okullarda ders kitabı olarak okutulmuştur.
Bilim ve Sanat:Yunanistan’da felsefe ,tıp,tarih,aritmetik,geometri ve astronomi bilimlerinde önemli gelişmeler yaşanmıştır.Sokrat,Eflatun ve Aristo en önde gelen filozoflardandır.
Tarihin bilim dalı haline gelmesinde Yunan tarihçilerinin büyük rolü olmuştur.Tarihin babası sayılan Herodotos’un dışında Tukidides de önemli eserler yazmıştır.Tukidides her şeyden önce doğruyu tespit etmeye ve olayların gerçek sahiplerini bulmaya çalışarak bugünkü modern tarihçiliğin ilkelerini ortaya koymuştur.
